Class 8: एकाई २ हाम्रो मानव मूल्य र मान्यता

 एकाई २ हाम्रो मानव मूल्य र मान्यता प्रश्न नं. २ र ३ का लागि
बी.एल.ई.ई. प्रश्न नं. १, २, ३ र ४ का लागि

१. अहिंसा भनेको के हो ?

अहिंसा भनेको अरूलाई कुनै प्रकारको शारीरिक, मानसिक, वा भावनात्मक हानि नगर्ने सिद्धान्त वा आचरण हो।

२. शान्ति संस्कृतिको महत्त्वलाई एक वाक्यमा लेख्नुहोस् ।

शान्ति संस्कृति सामाजिक सद्भाव, सहअस्तित्व, र दिगो विकासका लागि आवश्यक छ।

३. न्यायिक व्यवस्था भनेको के हो ?

न्यायिक व्यवस्था भनेको कानुनअनुसार न्याय प्रदान गर्ने प्रणाली हो, जसले अपराध नियन्त्रण, विवाद समाधान, र नागरिक अधिकारको संरक्षण गर्छ।

४. मानसिक शान्ति भनेको के हो ?

मानसिक शान्ति भनेको तनाव, चिन्ता, र नकारात्मक सोचबाट मुक्त भई आत्मिक सन्तुष्टि र सन्तुलनको अवस्था हो।

५. तपाईले मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न के गर्नुपर्दछ ?

मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न सकारात्मक सोच राख्ने, ध्यान गर्ने, आत्मचिन्तन गर्ने, र तनाव व्यवस्थापन गर्ने गर्नुपर्छ।

६. परिवारमा शान्ति प्राप्त गर्न के गर्नुपर्छ ?

परिवारमा आपसी समझदारी, प्रेम, सम्मान, र सहिष्णुता कायम गर्नुपर्छ।

७. साथीहरूको समूहमा शान्ति खलबलिनुको कारण लेख्नुहोस् ।

साथीहरूको समूहमा अहंकार, गलतफहमी, असम्मान, र ईष्र्या शान्ति खलबलिनुको प्रमुख कारण हुनसक्छ।

८. समाजमा पारस्परिक सम्बन्धहरूको विकास गर्न तपाईले खेल्ने एउटा भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।

समाजमा पारस्परिक सम्बन्धहरूको विकास गर्न मैत्रीपूर्ण व्यवहार अपनाउनुका साथै आपसी सहकार्य र सहयोग गर्नुपर्छ।

९. धर्म निरपेक्षता भनेको के हो ?

धर्म निरपेक्षता भनेको कुनै पनि धर्मप्रति पक्षपात नगरी सबै धर्मप्रति समान व्यवहार गर्ने राज्यको नीति हो।

१०. धर्म निरपेक्षताको कुनै दुई फाइदाहरू लेख्नुहोस् ।

धर्म निरपेक्षताका दुई फाइदाहरु निम्नानुसार छन् ।

क) सबै धर्मका मानिसबीच समानता, सहिष्णुता, र धार्मिक स्वतन्त्रताको प्रत्याभूति गर्छ ।

ख) सामाजिक एकता र सद्भाव कायम राख्न मद्दत गर्छ, जसले राष्ट्रको स्थिरता र विकासमा योगदान पु¥याउँछ ।

११. किराँतहरूको धार्मिक ग्रन्थलाई के भनिन्छ ?

किराँतहरूको धार्मिक ग्रन्थलाई ’मुण्डुम’ भनिन्छ।

१२. वेद भनेको के हो ?

वेद भनेको हिन्दू धर्मको प्राचीनतम धार्मिक ग्रन्थ हो, जसमा आध्यात्मिक, दार्शनिक, र वैज्ञानिक ज्ञान समेटिएको छ।

१२. वेद कति प्रकारका छन् ? नाम लेख्नुहोस् ।

वेद चार प्रकारका छन्ः

ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद र अथर्ववेद

१३. भेजा कुन समुदायले मनाउने गर्दछन् रू

भेजा मगर समुदायले मनाउने गर्छन् ।

१४. थकाली र गुठियार बीच के भिन्नता छ ?

थकाली जातीय समुदाय हो, जबकि गुठियार कुनै जाति होइन, तर गुठी संस्थामा संलग्न व्यक्तिहरूलाई जनाउँछ।

थकालीहरू व्यापार र होटल व्यवसायमा प्रसिद्ध छन्, जबकि गुठियारहरू गुठीका सम्पत्ति तथा परम्परागत धार्मिक–सामाजिक कार्यहरूको व्यवस्थापन गर्छन्।

१५. ’हाम्रा परम्परा र संस्कृति राष्ट्रिय पहिचान हुन् ।’ कसरी ?

परम्परा र संस्कृति राष्ट्रको मौलिकता र पहिचान झल्काउने मुख्य आधार भएकाले यी हाम्रो राष्ट्रिय पहिचान हुन्।

१६. धार्मिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र राष्ट्रियताको महत्वलाई एक वाक्यमा लेख्नुहोस् ।

धार्मिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, र राष्ट्रियता हाम्रो पहिचान, एकता, सहअस्तित्व, र दिगो विकासको आधार हुन्।

१७. धार्मिक सम्पत्तिको व्यवस्थापन र रेखदेखमा गुठीको एक महत्व लेख्नुहोस् ।

गुठीले मठ–मन्दिर, गुम्बा, चैत्य, र धार्मिक सम्पत्तिहरूको संरक्षण तथा पूजापाठको व्यवस्थापन गरेर सांस्कृतिक सम्पदाको निरन्तरता कायम राख्छ।

१८. धर्म परम्पराको कुनै एउटा फाइदा लेख्नुहोस् ।

धर्म परम्पराले समाजमा नैतिक मूल्य, एकता, र पारस्परिक सद्भाव बढाउँछ।

१९. पर्म परम्पराको कुनै एउटा फाइदा लेख्नुहोस् ।

पर्म परम्पराले समुदायमा आपसी सहयोग, श्रम आदान–प्रदान, र सामाजिक एकता मजबुत बनाउँछ।

२०. रोदी कुन जातिमा प्रचलित सामाजिक परम्परा हो ?

गुरुङ जातिमा रोदी प्रचलित सामाजिक परम्परा हो।

२१. गुठी कुन जातिमा पाइने परम्परा हो ?

गुठी नेवार जातिमा पाइने परम्परा हो ।

२२. माघी पर्व मनाउने समुदाय कुन हो ?

माघी पर्व मनाउने समुदाय थारू आदिवासी हुन् ।

२३. माइजन नेपालको कुन क्षेत्रमा प्रचलित छ ?

माइजन नेपालका पूर्वी मधेसमा प्रचलित छ ।

२४. तपाईँ कुन समुदाय अन्तर्गत पर्नुहुन्छ ? तपाईँको समुदाय लगाउने पोशाक कुन हो ?

म ब्राह्मण समुदाय अन्तर्गत पर्दछु । मेरो समुदायले लगाउने पोशाक दौरा, सुरवाल र गुन्यु चोली हो । यहाँ तपाईँले आप्mनो समाज र लगाउने पोशाकको नाम लेख्न सक्नुहुन्छ ।

२५. सामाजिक प्रथा भनेको के हो ?

सामाजिक प्रथा भनेको समाजमा पुस्तौँदेखि चलिआएका परम्परागत नियम, रीतिथिति, र व्यवहार हो, जसले सामाजिक अनुशासन र सद्भाव कायम राख्छ ।

२६. तपाईँको जातिको विवाह संस्कार उल्लेख गर्नुहोस् ।

म ब्राह्मण जति को भएकोले मेरो जातिमा विवाह संस्कार परम्परागत वैदिक विधिअनुसार सम्पन्न गरिन्छ । यहाँ तपाईँले आप्mनो जाति र विवाह संस्कारका बारेमा लेख्न सक्नुहुन्छ ।

विवाहका लागि कन्या र वरको कुण्डली मिलाउने, शुभ साइत हेरेर विवाहको मिति तय गरिन्छ । विवाहमा वधूका अभिभावकले कन्या वरलाई समर्पण गर्छन् जसलाई कन्यादान भनिन्छ । वर–वधूले सात पाइला चाल्दै सात वचन लिन्छन् यसलाई सप्तपदी भनिन्छ । विवाह सम्पन्न भएको संकेतस्वरूप वधूलाई सिन्दूर र पोते लगाइन्छ । अन्त्यमा परिवारका ठूला–बडा एवं पण्डितबाट वर वधुलाई आशीर्वाद दिन्छन् ।

२७. कुसुन्डा जातिका विवाह संस्कार लेख्नुहोस् ।

कुसुन्डा जातिमा औपचारिक विवाह संस्कार खासै छैन । युवायुवतीबीच आपसी समझदारीमा विवाह हुन्छ, र पारिवारिक सहमति प्राप्त भएपछि समाजले विवाहलाई स्वीकृति दिन्छ।

२८. नेपालमा मनाइने सांस्कृतिक सम्पदाहरूको कुनै दुई महत्व लेख्नुहोस् ।

नेपालमा मनाइने साँस्कृतिक सम्पदाहरुको दुई महत्वहरु यस प्रकार छन् ।

क) पहिचानको संरक्षण – सांस्कृतिक सम्पदाले नेपाललाई विशिष्ट पहिचान दिन्छ र मौलिक परम्परालाई जगेर्ना गर्छ ।

ख) पर्यटन प्रवद्र्धन – यस्ता सम्पदाले स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटक आकर्षित गरी आर्थिक समृद्धिमा योगदान गर्छ ।

२९. तपाईँको संस्कृति संरक्षण गर्न तपाईले खेल्ने भूमिका एक वाक्यमा लेख्नुहोस् ।

वैदिक परम्परा, भाषा, संस्कार, तथा धार्मिक विधिहरूको अभ्यास र प्रचार–प्रसार गरी ब्राह्मण संस्कृतिको संरक्षण गर्न सक्छु ।

३०. किराँत धर्मको धर्म ग्रन्थ कुन हो ?

किराँत धर्मको धर्म ग्रन्थ “मुण्डुम“ हो।

३१. बुद्ध धर्मको धर्म ग्रन्थ कुन हो ?

बुद्ध धर्मको धर्म ग्रन्थ “त्रिपिटक“ हो।

३२. तपाईँले मान्ने धर्मका कुनै दुई विशेषता प्रस्तुत गर्नुहोस् ।

मैले मान्ने धर्मका दुई विशेषताहरु निम्नलिखित छन् ।

क) नैतिकता र सहिष्णुता – मेरो धर्मले सबैप्रति सद्भाव राख्न र सत्य मार्गमा हिँड्न प्रेरित गर्छ।

ख) शान्ति र आत्मिक उन्नति – आत्मसंयम र ध्यानमार्फत मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न सिकाउँछ।

३३. कुन धर्मालम्बीहरू प्रार्थना गर्न मस्जिदमा जान्छन् ?

इस्लाम धर्मावलम्बीहरू प्रार्थना गर्न मस्जिदमा जान्छन्।

३४. बालविवाह भनेको के हो ?

कानुनी रूपमा विवाहयोग्य उमेर नपुगी गरिएको विवाहलाई बालविवाह भनिन्छ।

३५. सामाजिक एकता कायम गर्न तपाईँले खेल्ने भूमिका उल्लेख गर्नुहोस् ।

सामाजिक एकता कायम गर्न म विभिन्न जात, धर्म, संस्कृति, तथा समुदायबीच आपसी सम्मान र सहकार्यलाई बढावा दिने प्रयास गर्छु।

३६. “नेपाल एक सुन्दर फुलबारी हो“ यस भनाइलाई पुष्टि गर्ने एक उदाहरण लेख्नुहोस् ।

नेपालमा विभिन्न जात, भाषा, धर्म, संस्कृति, र परम्परा भएका मानिसहरू एउटै समाजमा मिलेर बस्छन्, जसले नेपाललाई साँच्चै एक सुन्दर फुलबारी बनाउँछ।

३७. विद्यालय र समाजमा “हामी सबै समान हौं” भन्ने भावना विकास कसले गराउन सकिएला ? तपाईँको विचार एक वाक्यमा प्रस्तुत गर्नुहोस् ।

हामी सबै समान हौँ भन्ने भावना शिक्षक, अभिभावक, तथा समाजका अगुवाहरूले समानता, न्याय, र आपसी सम्मानको भावना विकास गर्न भूमिका खेल्न सक्छन्।

३८. तपाईँको समाजमा धार्मिक सहिष्णुता कायम गर्नका लागि तपाईँले कस्तो भूमिका निर्वाह गर्नुहुन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् ।

विभिन्न धर्मका मान्यता र परम्परालाई सम्मान गर्दै सबैसँग सौहार्दपूर्ण सम्बन्ध कायम गर्ने भूमिका निर्वाह गर्छु।

३९. समाजमा सामाजिक सद्भाव कायम गर्ने दुईवटा उपायहरू लेख्नुहोस् ।

समाजमा सामाजिक सद्भाव कायम गर्ने दुईवटा उपायहरु निम्नलिखित छन् ।

क) आफ्नो धर्म, संस्कृति, र परम्परा मनाउन स्वतन्त्रता दिनु र अरूको धर्मलाई पनि सम्मान गर्नु ।

ख) सबै जातजातिप्रति सम्मान गर्नु ।

४०. धार्मिक सहिष्णुता कायम गर्न हामीले के गर्नुपर्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।

धार्मिक सहिष्णुता कायम गर्न हामीले सबै धर्मको सम्मान गर्न, आपसी समझदारी बढाउन, र धार्मिक भेदभाव गर्नु हुँदैन।

४१. “राष्ट्रिय सम्पदा हाम्रा पहिचान हुन्।” यस भनाइलाई एक वाक्यमा पुष्टि गर्नुहोस्।

राष्ट्रिय सम्पदाले हाम्रो इतिहास, संस्कृति, र मौलिकता झल्काउँछ, जसले देशलाई विशिष्ट पहिचान दिन्छ।

४२. मानवीय तथा प्राकृतिक कारणले लोप हुँदै गइरहेको सम्पदालाई संरक्षण गर्ने कुनै दुई उपायहरू लेख्नुहोस्।

मानवीय र प्राकृतिक कारणले लोप हुँदै गइरहेको सम्पदालाई संरक्षण गर्ने दुई उपायहरु निम्नलिखित छन् ।

क) नियमित मर्मत तथा पुनर्निर्माण गर्नु ।

ख) सम्पदासम्बन्धी जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गरी संरक्षणको महत्त्व बुझाउनु ।

४३. “राष्ट्रिय सम्पदाको संरक्षण गर्नु सबैको साझा जिम्मेवारी हो ।” यस भनाइलाई तपाइँको आफ्नो तर्कबाट प्रस्ट पार्नुहोस् ।

राष्ट्रिय सम्पदा हाम्रो पहिचान, गौरव, र इतिहाससँग जोडिएको हुन्छ, यसको संरक्षणले भावी पुस्तालाई हाम्रो संस्कृति, परम्परा, र गौरवशाली विगतबारे जानकारी दिन्छ, त्यसैले यसको रक्षा गर्नु हरेक नागरिकको कर्तव्य हो ।

४४. भूकम्पबाट प्रभावित राष्ट्रिय सम्पदालाई पहिलेकै अवस्थामा फर्काउनु किन जरुरी छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।

भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त सम्पदालाई पुनर्निर्माण गर्दा हाम्रो ऐतिहासिक, सांस्कृतिक पहिचान सुरक्षित रहन्छ र पर्यटन प्रवद्र्धनमा योगदान गर्छ । त्यसैले भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त सम्पदालाई पहिलेकै अवस्थमा फर्काउनु जरुरी छ ।

४५. हेनरी ड्युनानको कामबाट तपाईँले कसरी प्रेरणा पाउनुहुन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।

हेनरी ड्युनानको मानवसेवा र रेडक्रस स्थापनाको योगदानबाट मैले दयालु भएर अरूको सहायता गर्नुपर्छ भन्ने प्रेरणा पाएको छु ।

४६. स्काउटिङ संस्थाको काम के हो ?

स्काउटिङ संस्थाको मुख्य काम बालबालिकामा अनुशासन, आत्मनिर्भरता, नेतृत्व क्षमता, र सामाजिक सेवा गर्ने भावना विकास गर्नु हो ।

४७. नेपालमा स्काउटिङ स्थापना कसले गरेको हो ?

नेपालमा स्काउटिङ वि.सं २०१६ (सन् १९५२) मा राजा त्रिभुवनको पहलमा स्थापना भएको हो।

 

समूह ख प्रश्न नं. ११ का लागि (अंक ३)

१. न्याय भनेको के हो ? के हाम्रो नेपाली समाजमा सबैले न्याय पाएका छन् ?

न्याय भनेको सत्य, निष्पक्षता, समानता, तथा कानूनी मर्यादाको परिपालन हो। समाजमा सबै नागरिकलाई बराबरी रूपमा अवसर तथा अधिकार प्राप्त गराउने प्रक्रिया न्याय हो। नेपाली समाजमा न्याय प्राप्त गर्ने विषय जटिल छ । केही मानिसहरूलाई कानूनी तथा सामाजिक न्याय मिलेको देखिन्छ भने अन्यले अन्याय सहनुपरेको अवस्था पनि छ। आर्थिक असमानता, जातीय विभेद, लैङ्गिक असमानता आदि कारणले गर्दा सबैले न्याय पाएको दाबी गर्न सकिँदैन ।

२. अहिंसाको महत्त्व लेख्नुहोस्।

अहिंसा शान्ति, प्रेम, सहिष्णुता तथा सद्भावको प्रतीक हो। यसका केही महत्त्व निम्न छन् ः

क) समाजमा शान्ति तथा सौहार्द कायम राख्न मद्दत गर्छ।

ख) द्वन्द्व तथा हिंसात्मक गतिविधि कम गराउँछ।

ग) नैतिकता तथा मानव अधिकारको सम्मान गर्न प्रेरित गर्छ।

घ) व्यक्तिगत तथा सामाजिक सम्बन्ध सुधार गर्न मद्दत गर्छ।

ङ) विश्वमा स्थायी शान्ति कायम गर्न योगदान पु¥याउँछ।

३. शान्ति संस्कृतिको महत्त्वपूर्ण आधारहरूको सूची बनाउनुहोस्।

शान्ति संस्कृतिलाई कायम राख्नका लागि आवश्यक आधारहरू निम्नलिखित छन् ः

क) अहिंसा र सहिष्णुता

ख) मानव अधिकार र समानता

ग) संवाद तथा आपसी समझदारी

घ) सामाजिक न्याय

ङ) शिक्षाद्वारा शान्तिको प्रवद्र्धन

च) दया, करुणा, तथा सहानुभूति

छ) आर्थिक तथा सामाजिक समावेशिता

४. न्यायिक उपचार प्राप्त गर्ने विधिहरू तालिकाको उल्लेख गर्नुहोस्।

न्यायिक उपचारका विधिहरूलाई निम्न तालिकामा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ ।

न्यायिक उपचार विधि	विवरण
१. अदालतको माध्यम	मुद्दा दायर गरी कानूनी रूपमा समाधान खोज्ने
२. मेलमिलाप तथा मध्यस्थता	आपसी समझदारीबाट समाधान निकाल्ने
३. प्रशासनिक निकायहरू	सरकारका सम्बद्ध निकायमा उजुरी गर्ने
४. मानव अधिकार आयोग	नागरिक अधिकार हनन भएमा उजुरी गर्ने
५. वैकल्पिक विवाद समाधान	गैरन्यायिक प्रक्रियाबाट समाधान खोज्ने

६. शान्ति र संयमित भएको व्यक्तिलाई किन सबैले मन पराउँछन् ?

शान्ति र संयमित व्यक्तिलाई सबैले मन पराउने मुख्य कारणहरू यस प्रकार छन् ः

क) उनीहरू सौहार्दपूर्ण व्यवहार गर्छन्।

ख) समाजमा सकारात्मक ऊर्जा फैलाउँछन्।

ग) समस्या समाधानमा सहजीकरण गर्छन्।

घ) तनाव तथा द्वन्द्व न्यूनीकरण गर्छन्।

ङ) अरूसँग राम्रो सम्बन्ध कायम राख्छन्।

७. “जीवजन्तुलाई दुःखकष्ट दिने कुरा मानवका लागि राम्रो होइन।” यस भनाइलाई पुष्टि गर्नुहोस् ।

जीवजन्तु पनि हाम्रो पारिस्थितिकी प्रणालीका महत्वपूर्ण हिस्सा हुन् । तिनलाई दुःख दिनु प्राकृतिक सन्तुलन बिथोल्नु हो । हिंसा तथा क्रूर व्यवहार मानव चरित्रलाई नकारात्मक बनाउँछ । पशुपक्षीप्रति दया र करुणा राख्दा समाज नै सहअस्तित्ववादी हुन्छ । धार्मिक तथा नैतिक दृष्टिले पनि पशुहरूमाथि दया देखाउनु उचित मानिन्छ ।

८. प्राणीलाई कष्टबाट मुक्त गर्ने तीनवटा सुझाव दिनुहोस्।

प्राणीलाई कष्टबाट मुक्त गर्ने तीनवटा सुझाव निम्नलिखित छन् ।

क) शिकार तथा अवैध व्यापार रोक्ने ।

ख) पाल्तु जनावरको उचित हेरचाहः खाना, आश्रय, स्वास्थ्य उपचारको व्यवस्था गर्ने।

ग) क्रूरता विरोधी कानुन कार्यान्वयनः पशुपन्छीप्रति हिंसात्मक गतिविधि रोक्न कडा कानुनी कदम चाल्ने ।

९. गुठी र रोदी परम्पराबीच तुलना गर्नुहोस् ।

गुठी र रोदी परम्पराबीच तुलना यस प्रकार गर्न सकिन्छ

विषय	गुठी परम्परा	रोदी परम्परा
परिभाषा	धार्मिक तथा सामाजिक उद्देश्यका लागि संगठित समूह	मनोरञ्जन, गीत–संगीत र सामाजिक गतिविधिको साझा थलो
	उद्देश्य     मठमन्दिर संरक्षण, सामाजिक सहयोग	युवायुवतीबीच आपसी सम्बन्ध विस्तार
मुख्य कार्यहरू	देवालय, चाडपर्व, सामाजिक विकास	गीत, नृत्य, सामुदायिक संवाद
उद्गम क्षेत्र	नेवार समुदाय	गुरुङ क्षेत्र
समाजमा प्रभाव	धार्मिक–सांस्कृतिक संरचना बचाउने	सामाजिक सम्बन्ध सुदृढ बनाउने

       

            

१०. भेजा, बडघर र गुठीले समुदायमा आपसी सम्बन्ध र सहयोग बलियो बनाउन कसरी मद्दत गर्छन् ?

भेजाः सामुदायिक श्रमदान तथा आपसी सहायता प्रवद्र्धन गर्छ ।

बडघरः गाउँ समाजमा न्याय तथा व्यवस्थापनको भूमिका खेल्छ।

गुठीः धार्मिक तथा सामाजिक दायित्व निर्वाहमा सहयोग पु¥याउँछ।

यी संस्थाहरूले समुदायलाई एकताबद्ध बनाउने, आपसी सहयोग बढाउने र सामाजिक संरचनालाई मजबुत बनाउने कार्य गर्छन् ।

११. सामाजिक परम्परा र प्रचलन भनेको के हो ? किन सामाजिक परम्परा र प्रचलन बचाई राख्नु पर्दछ ?

सामाजिक परम्परा र प्रचलन भन्नाले समाजमा पुस्तौंदेखि चलिआएका रीति–रिवाज, संस्कृति, र व्यवहारलाई बुझाउँछ।

सामाजिक परम्परा र प्रचलन बचाई राख्नु पर्ने कारणहरू यस प्रकार छन् ः

क) समाजको मौलिकता तथा पहिचान जोगिन्छ।

ख) सामाजिक एकता तथा सद्भाव बढ्छ।

ग) संस्कृतिको निरन्तरता रहन्छ।

घ) आगामी पुस्ताले आफ्नो जडसँग सम्बन्धित रहन सक्छ।

ङ) पर्यटन प्रवद्र्धनमा सहयोग पुग्छ।

१२. माइजन परम्पराका कुनै तीन फाइदा लेख्नुहोस् ।

माइजन परम्पराका कुनै तीन फाइदा यस प्रकार छन् ।

१. सामाजिक एकता कायम रहन्छ – माइजन परम्पराले परिवार र समाजलाई एकताबद्ध बनाउँछ।

२. सांस्कृतिक पहिचान जोगिन्छ – यस परम्पराले परम्परागत मूल्य र पहिचानलाई जोगाइ राख्न मदत गर्छ।

३. पारस्परिक सहयोगको भावना विकसित हुन्छ – यस परम्परामा सहभागी हुँदा समुदायका सदस्यहरू एकअर्कालाई मद्दत गर्ने प्रवृत्तिमा रहन्छन्।

१३. सामाजिक परम्परा जोगाउने ६ उपायहरू लेख्नुहोस् ।

सामाजिक परम्परा जोगाउने ६ उपायहरु निम्नलिखित छन् ।

१. परम्परागत चाडपर्वलाई निरन्तरता दिने।

२. पुराना कला, संगीत, नृत्य, र परम्परागत खेलहरू संरक्षण गर्ने।

३. नयाँ पुस्तालाई परम्पराको ज्ञान प्रदान गर्ने।

४. स्थानीय संस्कृतिमा आधारित कार्यक्रमहरू आयोजना गर्ने।

५. परम्परागत सीप र प्रविधिलाई आधुनिकरण गर्दै निरन्तरता दिने।

६. सामाजिक परम्परासँग सम्बन्धित मौलिक भेषभूषा, खाना, र रीति–रिवाजको प्रबद्र्धन गर्ने।

१४. सामाजिक परम्परा किन महत्त्वपूर्ण छन् ?

सामजिक परम्पराा निम्नलिखित कारणले महत्वपूर्ण छ ः

१. सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षण – सामाजिक परम्पराले हाम्रो मौलिक पहिचानलाई जोगाउन मद्दत गर्छ।

२. समाजमा सद्भाव र एकता ल्याउने – परम्पराले समुदायका सदस्यहरूबीच आपसी मेलमिलाप र सहयोगको भावना बढाउँछ।

३. नयाँ पुस्तालाई मूल्य र नैतिकता हस्तान्तरण गर्ने – परम्पराले समाजका मुल्य, आदर्श, र नैतिक शिक्षालाई पुस्तान्तरण गर्ने माध्यमका रूपमा काम गर्छ।

१५. जंगबहादुर राणाका सामाजिक सुधारका कार्यहरु उल्लेख गर्नुहोस् ।

जङ्गबहादुर राणाका सामाजिक सुधारका कार्यहरू यस प्रकार छन् ः

१. सती प्रथाको उन्मूलन – उनले सती प्रथालाई बन्द गराउने प्रयास गरे।

२. बहुविवाह नियन्त्रण – बहुविवाहलाई निरुत्साहित गर्ने नीति ल्याए।

३. न्यायिक प्रणाली सुधार – उनले मुलुकी ऐन लागू गरी कानुनी व्यवस्थालाई सुधार गरे।

४. शिक्षा सुधार – नेपालमा औपचारिक शिक्षाको सुरुवात गराए।

५. पश्चिमी सभ्यताको प्रभाव – बेलायत भ्रमणपछि उनले केही पश्चिमी शैलीका सुधारहरू भित्र्याए।

१६. नेपाललाई बहुसांस्कृतिक देश किन भनिएको हो ?

नेपालमा विभिन्न जाति, धर्म, भाषा, र परम्पराहरू पाइन्छन्। यहाँका प्रत्येक समुदायका आफ्नै मौलिक संस्कार, परम्परा, र धार्मिक मान्यताहरू छन्। तामाङ, नेवार, मगर, राई, लिम्बु, थारू, मधेसी, शेर्पा आदि जातिहरूको आ–आफ्नै संस्कृति, भेषभूषा, तथा परम्परा छन्। यस विविधताको बाबजुद, नेपालीहरू एकआपसमा सहिष्णुता देखाउँछन्, जसले नेपाललाई बहुसांस्कृतिक देश बनाएको छ।

१७. नेपालमा धार्मिक सहिष्णुताको महत्त्वमाथि प्रकाश पार्दै साथीलाइ एउटा चिठ्ठी लेख्नुहोस् ।

प्रिय मित्र,

नमस्ते! आशा छ, तिमी राम्रो छौ। म तिमीलाई नेपालमा धार्मिक सहिष्णुताको महत्त्वबारे लेख्दैछु। नेपाल बहुसांस्कृतिक र बहुधार्मिक देश हो। यहाँ हिन्दु, बौद्ध, इस्लाम, किराँत, क्रिश्चियन लगायत विभिन्न धर्महरू छन्। सबै धर्मका मानिसहरूले आपसी सद्भाव र सहिष्णुताका साथ बस्छन्।

नेपालमा हिन्दु र बौद्ध धर्म एकअर्कासँग गहिरो सम्बन्ध राख्छन्। पशुपतिनाथ, स्वयम्भूनाथ, र लुम्बिनीजस्ता स्थलहरूले धार्मिक सहिष्णुताको राम्रो उदाहरण प्रस्तुत गर्छन्। विभिन्न चाडपर्वहरू हिन्दु–मुस्लिम, हिन्दु–बौद्ध समुदायले मिलेर मनाउने परम्परा छ।

नेपालको धार्मिक विविधता हाम्रो समाजको बलियो पक्ष हो। यसले हामीलाई शान्ति, मेलमिलाप, र एकताको पाठ सिकाउँछ। आशा छ, तिमी नेपाल आएर हाम्रो विविध संस्कृति र धार्मिक सहिष्णुता नजिकबाट अनुभव गर्नेछौ।

शुभेच्छा सहित,

श्रद्धा पौडेल

कपिलवस्तु

१८. बौद्ध र हिन्दु धर्ममा गरिने सांस्कृतिक र धार्मिक क्रियाकलापहरूको तुलना गर्नुहोस् ।

पक्ष	हिन्दु धर्म	बौद्ध धर्म
पूजा पद्धति	मूर्तिपूजा, मन्त्र जप, हवन	ध्यान, स्तूप वा बुद्धको मूर्तिपूजा
तीर्थ स्थल	पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, जनकपुर आदि	लुम्बिनी, स्वयम्भू, बौद्धनाथ आदि
पर्वहरू	दशैँ, तिहार, तीज, जनै पूर्णिमा आदि	बुद्ध जयन्ती, ल्होसार, धर्मचक्र प्रवर्तन दिवस आदि
दर्शन	कर्म र पुनर्जन्ममा विश्वास	ध्यान, निर्वाण प्राप्ति, अहिंसा

२०. “नेपाल विविधतामा एकता भएको मुलुक हो।” यस कथलाई पुष्टि गर्नुहोस्।

नेपाल भौगोलिक, धार्मिक, भाषिक र जातीय रूपमा अत्यन्तै विविध देश हो। यहाँ १२५ भन्दा बढी जाति, १२३ भन्दा बढी मातृभाषा र हिन्दू, बौद्ध, किराँत, इस्लाम लगायतका १० भन्दा बढी धर्म मान्ने मानिसहरू बसोबास गर्छन् । यति धेरै विविधता भए तापनि नेपालीहरूका बीचमा आपसी धार्मिक सहिष्णुता, सामाजिक मेलमिलाप र सहयोगको भावना रहेको छ । मानिसहरू एक-अर्काको चाडपर्वमा सहभागी हुने र सबैको भाषा तथा संस्कृतिको सम्मान गर्ने भएकाले नेपाललाई विविधतामा एकता भएको मुलुक भनिएको हो ।

२१. सामाजिक सद्भाव भनेको के हो ? सामाजिक सद्भाव कायम गर्ने कुनै पाँचवटा उपायहरू लेख्नुहोस्।

विभिन्न जाति, भाषा, धर्म र क्षेत्रका मानिसहरूका बीचमा रहने आपसी प्रेम, विश्वास, सहयोग र भ्रातृत्वको भावना नै सामाजिक सद्भाव हो [९]। सामाजिक सद्भाव कायम गर्ने पाँच उपायहरू निम्न छन् :

१. सबै धर्म र संस्कृतिका मानिसलाई बराबर सम्मान गर्ने।

२. एक-अर्काको चाडपर्व र उत्सवमा सहभागी हुने।

३. समाजमा रहेका भेदभाव र कुरीतिहरूलाई हटाउने।

४. अरूको विचार र भावनाको कदर गर्ने।

५. सामाजिक क्रियाकलापमा सबै पक्षको सहभागिता सुनिश्चित गर्ने।

२२. नेपालमा धार्मिक सहिष्णुताको महत्त्व माथि प्रकाश पार्दै आफ्नो विदेशी मित्रलाई पठाउने पत्र।

मिति: २०८१/०७/१५

काठमाडौँ, नेपाल।

प्रिय मित्र जोन, सप्रेम नमस्कार। म यहाँ आरामै छु र तिमी पनि त्यहाँ आरामै छौ भन्ने आशा गर्छु। तिमीले नेपालको धार्मिक अवस्थाबारे सोधेका थियौ, त्यसैले यो पत्र लेख्दै छु। नेपाल एउटा यस्तो देश हो जहाँ धार्मिक सहिष्णुताको उत्कृष्ट उदाहरण देख्न सकिन्छ। यहाँ स्वयम्भू र पशुपतिनाथमा हिन्दू र बौद्ध दुवै धर्मावलम्बीले उत्तिकै श्रद्धाका साथ पूजा गर्छन् [९]। जानकी मन्दिर परिसरमा मस्जिद पनि रहेको छ, जसले हामीबीचको आपसी सद्भावलाई झल्काउँछ [९]। हामी एक-अर्काको धर्मलाई सम्मान गर्छौँ र यहाँ धर्मको नाममा कहिल्यै झगडा हुँदैन। यही सहिष्णुताले नै हाम्रो राष्ट्रिय एकतालाई मजबुत बनाएको छ। बाँकी कुरा भेटमा गरौँला। तिम्रो मित्र, (आफ्नो नाम)

२३. तपाईँको समाजमा सामाजिक सद्भाव कायम गर्न तपाईँका कुनै तीन भूमिका बारे चर्चा गर्नुहोस्। १. समाजमा रहेका विभिन्न धर्मावलम्बीहरूका चाडपर्वमा सहभागी भई शुभकामना साटासाट गर्ने। २. आफ्नो छिमेकमा कसैलाई समस्या पर्दा बिना भेदभाव सहयोग र सहानुभूति प्रदान गर्ने ।

३. समाजमा सबै जाति र वर्गका मानिसहरूसँग शिष्ट र नम्र बोलीवचन प्रयोग गरी मेलमिलापको वातावरण बनाउने।

२४. नेपालका प्राकृतिक सम्पदाको महत्त्व तीन बुँदामा लेख्नुहोस्।

१. प्राकृतिक सम्पदाले देशको वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्छन् ।

२. यी सम्पदाहरू पर्यटन विकासका आधार हुन्, जसले देशको आर्थिक उन्नतिमा टेवा पुर्‍याउँछन्।

३. यसले देशलाई विश्वभर चिनाउन र राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् ।

२५. राष्ट्रिय सम्पदाको महत्त्व उल्लेख गर्दै साथीलाई लेख्नुहोस्।

मिति: २०८१/०७/१५

काठमाडौँ, नेपाल।

प्रिय साथी,

राष्ट्रिय सम्पदा हाम्रा पुर्खाहरूले छोडेका अमूल्य निधि र हाम्रो गौरव हुन्। यिनले हाम्रो सामाजिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पहिचान दिन्छन् र आउँदो पुस्तालाई हाम्रो इतिहास र परम्पराबारे जानकारी प्रदान गर्छन् । त्यसैले यिनको संरक्षण गर्नु हामी सबैको साझा जिम्मेवारी हो।

तिम्रो साथी, (आफ्नो नाम)

 

२६. राष्ट्रिय सम्पदाको परिचय दिँदै तिनलाई जोगाउने कुनै चार ओटा उपाय उल्लेख गर्दै पोखरामा बस्ने साथीलाई चिठी।

मिति: २०८१/०७/१५

काठमाडौँ, नेपाल।

प्रिय साथी,

राष्ट्रिय स्तरमा आर्थिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्त्व राख्ने नदी, वनजङ्गल, मन्दिर र परम्परालाई राष्ट्रिय सम्पदा भनिन्छ । पोखरा जस्तो सुन्दर ठाउँमा रहेका यस्ता सम्पदा जोगाउन निम्न उपाय अपनाउन सकिन्छ :

१. सम्पदा वरपर सरसफाइ गर्ने र प्रदूषण हुन नदिने।

२. यिनको महत्त्वबारे समुदायमा जनचेतना फैलाउने। ३. पुराना र जीर्ण सम्पदाहरूको समयमै मर्मत सम्भार र जीर्णोद्धार गर्ने।

४. सम्पदाको अतिक्रमण हुनबाट जोगाउने।

बाँकी कुरा भेटमा गरौँला।

तिम्रो साथी, (आफ्नो नाम)

 

२७. विश्व सम्पदा सूचीमा परेका नेपालका राष्ट्रिय सम्पदाहरुको अवस्था दिन प्रतिदिन बिग्रँदो छ । यो समस्याहरुको संरक्षण र संवद्र्धन गर्न अपनाउनु पर्ने कुनै दुई उपायहरु उल्लेख गर्नुहोस् ।

विश्व सम्पदा सूचीमा परेका नेपालका राष्ट्रिय सम्पदाहरूको अवस्था सुधार गर्न अपनाउनु पर्ने कुनै दुई उपायहरू ।

१. जीर्ण भएका ऐतिहासिक र पुरातात्त्विक संरचनाहरूको मौलिकता नबिग्रने गरी समयमै पुनर्निर्माण गर्ने ।

२. सम्पदा क्षेत्रमा हुने अनियन्त्रित सहरीकरण र प्रदूषणलाई कडाइका साथ नियन्त्रण गर्ने [९]।

२८. मदर टेरेसा महान समाजसेवी हुन् भन्ने कुरालाई प्रस्ट पार्नुहोस्।

मदर टेरेसाले आफ्नो सम्पूर्ण जीवन गरिब, असहाय र दुःखीहरूको सेवामा समर्पित गरेकी थिइन् । उनले निस्वार्थ भावले गरेको सेवाका कारण उनलाई 'दुःखीहरूको ढुकढुकी' भनिन्छ । समाज सेवामा उनले पुर्‍याएको अतुलनीय योगदानको कदर गर्दै उनलाई सन् १९७९ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार र सन् १९८० मा भारतको सर्वोच्च पदक 'भारत रत्न' बाट सम्मानित गरिएको थियो ।

२९. प्mलोरेन्स नाइटिङङगल र महात्मा गान्धीको जीवनी अध्ययन गरेर तपाईँको सोचमा आएका तीनओटा परिवर्तन उल्लेख गर्नुहोस् ।

फ्लोरेन्स नाइटिङगेल र महात्मा गान्धीको जीवनी अध्ययन गरेर मेरो सोचमा आएका तीनओटा परिवर्तनहरू यस प्रकार छन्।

: १. मानव सेवा र निस्वार्थ भावना नै जीवनको सबैभन्दा ठूलो धर्म हो भन्ने कुरा बुझियो। २. अहिंसा र धैर्यताका माध्यमबाट ठुलाठूला परिवर्तन सम्भव छ भन्ने विश्वास जाग्यो। ३. आफ्नो व्यक्तिगत फाइदा भन्दा समाज र राष्ट्रको हितलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ भन्ने सोचको विकास भयो।

३०. स्काउटिङले चरित्र निर्माणमा कसरी सहयोग गर्छ < उदाहरणसहित प्रस्ट पार्नुहोस्।

स्काउटिङले विद्यार्थीहरूलाई अनुशासन, स्वावलम्बन र सेवाको भावना सिकाएर असल नागरिक बन्न मद्दत गर्छ । स्काउटका नियमहरू (जस्तै: विश्वासिलो हुनु, विनम्र हुनु, प्राणी प्रति दयालु हुनु) पालना गर्दा व्यक्तिको व्यवहारमा सकारात्मक परिवर्तन आउँछ । उदाहरणका लागि: दैवी प्रकोप वा दुर्घटनामा परेका मानिसहरूको उद्धार र सहयोगमा खटिएर स्काउटले परोपकार र साहस जस्ता चारित्रिक गुणहरू प्रदर्शन गर्छन् ।